Atex / EX
De ATEX-richtlijnen zijn van toepassing op alle plaatsen waar ontploffingsgevaar kan bestaan.
De richtlijnen hebben een breed werkingsgebied en omvatten zowel gasexplosiegevaar als stofexplosiegevaar.
De ATEX richtlijn 2014/34/EU voorziet in regelgeving met betrekking tot producten die in een explosiegevaarlijke omgeving worden ingezet.
De gas- of stofomgevingen zijn verdeeld in drie atex zones. Voor alle zones geldt een aparte ATEX-certificering. Namelijk: gas zone 0, 1, 2 en de stof zone 20, 21 en 22.
Het gebruik van explosieveilige apparatuur in een explosiegevaarlijke omgeving is alleen mogelijk met apparatuur die correct is gemarkeerd. Op het typeplaatje van het apparaat staat altijd een duidelijk leesbare markering met betrekking tot het veiligheidsniveau. Het typeplaatje is als volgt opgebouwd.
Voorbeeld van een ATEX code: II 2G Ex de IIC T4
(A) II = Groepsindeling als gedefinieerd in 2014/34/EU
(B) 2G = ATEX zone bepaling ( 2014/34/EU)
(C) Ex = explosieveilig
(D) de = materiaal beschermingswijze (EN IEC 60079-0)
(E) IIC = gasgroep (of stof groep ingeval van IIIC)
(F) T4 = Temperatuurklasse
(A) Apparatuurgroepen en ATEX categorieën
Op dit moment bestaan er 2 materieelgroepen:
– Apparatengroep I betreft alle ondergrondse (mijn)installaties;
– Apparatengroep II betreft alle overige bovengrondse installaties.
Apparatengroep II is onderverdeeld in 3 gasgroepen. Het belangrijkste verschil ligt in de MESG (Maximum Experimental Safety Gap) voor drukvaste behuizing en de MIE (Minimum Ignition Energy) voor intrinsiek veilige circuits.
(B) ATEX zone bepaling
Om vast te stellen in hoeverre maatregelen nodig zijn om werkzame ontstekingsbronnen te vermijden, moeten explosiegevaarlijke gebieden naar regelmaat en duur van aanwezigheid van explosiegevaarlijk gas of stof, in zones ingedeeld worden.
| Zone 0 of 20 | Gas of stof voortdurend aanwezig | Meer dan 1000 uur per jaar |
| Zone 1 of 21 | Gas of stof waarschijnlijk af en toe aanwezig | Tussen de 10 uur en 1000 uur per jaar |
| Zone 2 of 22 | Gas of stof indien aanwezig voor korte duur | Minder dan 10 uur per jaar |
(C) Ex-markering
Merkteken van explosiepreventie (EX). Aanduiding dat het een explosieveilig product betreft.
(D) Beschermingsmodus
Er zijn vele beschermingswijzen tegen ontsteking mogelijk. Hierbij de meest toegepaste beschermingswijzen voor gasexplosieveiligheid.
| Ex d – drukvast omhulsel | NEN-EN-IEC-60079-1 |
| Ex e – erhöhte – verhoogde veiligheid | NEN-EN-IEC-60079-7 |
| Ex p – pressurization – inwendige overdruk | NEN-EN-IEC-60079-13 |
| Ex i – intrinsieke veiligheid | NEN-EN-IEC-60079-11 |
| Ex n – niet-ontstekend. Alleen voor categorie 3G (zone 2) | NEN-EN-IEC-60079-15 |
| nA = niet vonkend, nC = gesloten constructie, nR = beperkt ademend |
(E) ATEX gas- en stofgroepen
Gas groepen
Representatieve gassen of dampen van vloeistoffen zijn:
| Inleding | Kenmerk | Representatief materiaal |
| l | Mijngas = 210 µJ | Methaan |
| IIA | Ontstekingsenergie > 200 µJ | Propaan, butaan, kerosine |
| IIB | Ontstekingsenergie 60 – 200 µJ | Ethyleen, zwavelwaterstof, ethylether |
| IIC | Ontstekingsenergie 20 – 60 µJ | Waterstof, acetyleen, zwavelkoolstof |
NB: IIC valt binnen het bereik van IIB enz. IIC is de laagste in rang. IIC is dus de “zwaarste” versie.
Stof groepen
Doordat steeds meer EN (Europa Normen) gebaseerd zijn op IEC (Internationale Normen) krijgen we binnen Europa ook te maken met de nieuwe stofgroepen III. Deze worden onderverdeeld in IIIA, IIIB en IIIC. De onderverdeling wordt als volgt gekenmerkt:
| Indeling | Kenmerk | Representatief materiaal |
| IIIA | Vezels en vlokken > 0,5 mm | Tabak, grof zaagsel |
| IIIB | Elektrisch niet-geleidend <0,5 mm | Melkpoeder |
| IIIC | Elektrisch geleidend <0,5 mm | Grafietpoeder |
(F) Temperatuurklassen en maximale oppervlaktetemperatuur
Wanneer een brandbaar gasmengsel of stofwolk in contact komt met een voorwerp met een temperatuur, die gelijk is aan of hoger is dan de ontstekingstemperatuur van dit brandbare gas of stof, kan ontsteking plaatsvinden. Bijvoorbeeld verwarmingselementen, mechanische aandrijvingen, elektromotoren en gloeilampen.
Gasexplosieveilig materieel wordt ingedeeld in temperatuurgroepen of “T-klassen”. Het materiaal, dat in een bepaalde temperatuurklasse is ingedeeld, mag dus worden toegepast voor gassen met een ontstekingstemperatuur, die hoger is dan de bij die groep behorende temperatuur.
Classificatieprincipe (norm EN 50 014):
| T1 | Ontstekingstemperatuur 450°C |
| T2 | Ontstekingstemperatuur 300°C |
| T3 | Ontstekingstemperatuur 200°C |
| T4 | Ontstekingstemperatuur 135°C |
| T5 | Ontstekingstemperatuur 100°C |
| T6 | Ontstekingstemperatuur 85°C |
NB: T1 valt binnen de range van T2 etc… T1 is de laagste in rangorde. T6 is dus de ‘zwaarste’ uitvoering.
ATEX zonering
Per 20 april 2016 is ATEX 95 vervangen door ATEX 114 (richtlijn 2014/34/EU) en ATEX 137 (richtlijn 1999/92/EG) heeft een nieuwe naam, namelijk ATEX 153. De benamingen van ATEX 114 en ATEX 153 zijn volgens de Europese Commissie slechts ‘informele’ benamingen. De juiste juridische benamingen zijn richtlijn 2014/34/EU en richtlijn 1999/92/EG.
Alle nieuwe, explosieveilige apparatuur en beveiligingssystemen moeten per 20 april 2016 aan de nieuwe richtlijn voldoen. Dit heeft voornamelijk gevolgen voor de fabrikanten van explosieveilige apparatuur en beveiligingssystemen. Zo moet explosieveilig materieel dat aan de voorschriften van ATEX 114 voldoet, gemerkt zijn met het ‘Ex’-teken in een regelmatig zeskant. Hier geldt geen plicht tot een gele achtergrond. Er komt meer producttoezicht, strengere eisen voor importeurs en nieuwe accreditatie voor ‘notified bodies’. Voor gebruikers is het belangrijk om te weten dat de huidige ATEX 95-certificaten geldig blijven. Echter, zodra explosieveilige apparatuur of beveiligingssystemen worden aangepast of vernieuwd, is ATEX 114 van toepassing.
Het verschil tussen beide richtlijnen is dat ATEX 114 wordt toegepast voor de fabricage van installaties en producten (apparaten CE-richtlijn) en ATEX 153 wordt toegepast op de omgeving, de procedures, de instructies van medewerkers (sociale richtlijn), beide in Ex-omgevingen. Doel van deze combinatie van richtlijnen is het waarborgen van de veiligheid en gezondheid van werknemers in gebieden met explosiegevaar. Daarnaast draagt ATEX 114 bij tot het vrije handelsverkeer binnen de EU, voor materieel en beveiligingssystemen die in deze gebieden worden gebruikt.